Arie Eikelboom - Hymnologie (serie)

Hymnologie is de wetenschap waar alle vormen van zang in de samenkomsten van christenen in verleden en heden worden bestudeerd. Niet alleen de muzikale en de tekstuele aspecten van wat gezongen werd en wordt komen aan de orde, maar ook de tijd wanneer en de ruimten waarin gezongen werd. Theologie en geschiedenis van kerk, kerkbouw, muziek en literatuur spelen allemaal mee.

In deel I komt de ontwikkeling van de strofische zang tot aan de reformatie aan de orde.

Deel II gaat over de ontwikkelingen van de strofische zang aan het begin van de reformatie, en bevat analyses van liederen van Martin Luther met oog voor zowel de theologische als muzikale aspekten. Luther kan beschouwd worden als de vader van de strofische zang in de protestantse kerken. De meeste van zijn liederen werden en worden nog steeds door velen gezongen en beleefd als een steun bij het uit- en inzingen van het geloof.

In Deel III worden liederen van volgelingen van Luther behandeld en in deel IV de kerkzang bij Calvijn (vooral de psalmberijming).

Deel V  gaat  over de hymnologische ontwikkelingen in de tweede helft van de zestiende eeuw in Duitsland.

Deel VI gaat over de ontwikkelingen van de hymnologie in de eerste helft van de zeventiende eeuw in Duitsland.

Deel VII gaat over de drie belangrijkste dichters van de zeventiende eeuw in Duitsland: Johann Franck, Paul Gerhardt en Johann Rist. De inhoud en toon van hun liederen sluiten aan bij die van de dichters die in deel VI beschreven werden. De cultureel-maatschappelijk situatie en de vroomheid en theologie, waarbij de aandacht voor het persoonlijk geloofsleven en het leven na de dood aanmerkelijk groter is dan in de eerste helft van de zestiende eeuw hebben hun sporen nagelaten in hun liedteksten. Er wordt ook ruim aandacht besteed aan de melodieën van Johann Crüger.

Deel VIII gaat over het begin van het piëtisme in Duitsland en liederen van enkele piëtistische dichters.

Deel IX gaat over gaat  over het lutherse piëtisme in Duitsland en over enkele gereformeerde piëtistische dichters. Naast liederen van o.a. SalomoFranck komen liederen van Neander en Tersteegen aan de orde. 

Deel X gaat over enkele niet-piëtitische dichters in de eerste helft van de achttiende eeuw in Duitsland en enkele rationalistische dichters uit de tweede helft van de achttiende eeuw in Duitsland, zoals Geller, Klopstock en Cramer. Eikelboom besteedt ook ruim aandacht aan de liederen van Matthias Claudius.

Deel XIa gaat over de ontwikkelingen van de hymnologie in Nederland in de periode tussen 1600 en 1800. Er komen veel pogingen om Datheens berijming te verbeteren of te vervangen aan de orde. Geen van de pogingen heeft succes, totdat uiteindeliijk de Staten Generaal in 1733 besluiten dat Datheen vervangen moet worden. De psalmberijmingen die bij de Lutheranen in Nederland in gebruik zijn geweest komen ook aan  de orde.

Deel XIb gaat over de invoering van de Statenberijming, de manier waarop tussen 1600 en 1800 in Nederland gezongen werd en hoe de pogingen om orgelbegeleiding ingevoerd te krijgen verliepen. Ten slotte komen enkele pogingen om naast berijmde psalmen ook andere liederen te gaan zingen (o.a van Camphuyzen, Brederoo en Valerius) aan de orde.

Deel XIc gaat over de pogingen die Cats, Revius, Luyken  en Van Lodensteyn deden om naast Psalmen ook andere liederen gezongen te krijgen.

Deel XId gaat over de pogingen die Wilhelm Sluiter, Wilhelmus Schortinghuis, Johannes Groenewegen, Joannes Eusebius Voet, Rutger Schutte en enkele minder bekende dichters deden om naast Psalmen ook andere liederen gezongen te krijgen.

Deel XII gaat over de eerste gezangenbundel in de calvinistische kerk in Nederland, Evangelische Gezangen in 1806. Er wordt ingegaan op totstandkoming van de bundel en de inhoud. De belangrijkste dichters die eraan hebben bijgedragen krijgen ruim aandacht. Ook komt de onrust die de invoering van de bundel veroorzaakte en het verzet ertegen aan de orde. Tot slot wordt aandacht besteed aan de begeleidingsbundels die de invoering moesten vereenvoudigen.

Deel XIII gaat over de ontwikkelingen in de kerkzang in de tweede helft van de negentiende eeuw, waarbij de Vervolgbundel op de Evangelische Gezangen (1866) een  belangrijk onderwerp is. Als eerste komen de liederen van Hazeu aan de orde. Vervolgens krijgen enkele dichters, van wie veel liederen  in de Vervolgbundel voorkomen, aandacht. De rol van Johannes Bastiaans bij de totstandkoming van de bundel wordt ruim belicht en er wordt ingegaan op totstandkoming en de inhoud van de bundel. Ook is er  ruim aandacht voor bundels van kleinere kerkgenootschappen, zoals Lutheranen, Remonstranten en de Nederlandse Protestanten Bond. Het boek bevat veel afbeeldingen in kleur, telt 589 pagina’s en kost € 36,95 (excl. verzendkosten).

Deel XIV gaat over de ontwikkelingen in de eerste helft van de twintigste eeuw. In de Gereformeerde Kerken in Nederland komt in 1933 Eenige Gezangen uit, in de Gereformeerde kerken in Hersteld Verband Gezangen nevens Psalmen en in de Nederlandse Hervormde kerk verschijnt in 1938 Psalmen en Gezangen. Er is ook aandacht besteed aan het stichtelijke lied in huiselijke kring. Daarbij komen o.a. de bundels van Johannes de Heer, Vluchtheuvelzangen en Stemmen des Heils aan de orde. Voor de oudere lezers zal er veel herkenning zijn. Jongere lezers zullen zich verbazen over het gezeur over zoveel kleinigheden en futiliteiten. Het boek bevat veel afbeeldingen, telt 630 pagina’s en kost € 29,95 (excl. verzendkosten).

Deel XV gaat over de ontwikkelingen in de tweede helft van de twintigste eeuw. In de Lutherse Kerk verscheen in 1955 een nieuw Gezangboek, in de Gereformeerde Kerken in Nederland komt in 1971 Honderdnegentien Gezangen uit en in de Nederlandse Hervormde kerk verschijnt in 1964 102 Gezangen. In 1967 kwam ook nog eens de nieuwe Psalmberijming uit. Alle ontwikkelingen bereiken het hoogtepunt in het uitkomen in 1973 van Liedboek voor de Kerken, dat ook nog eens in vijf kerken wordt ingevoerd. Het boek telt 694 pagina’s, bevat veel afbeeldingen waarvan negen in kleur en kost € 39,95 (excl. € 7,70 verzendkosten).

Deel XVI gaat over de ontwikkelingen in de tweede helft van de twintigste eeuw na het verschijnen van het Liedboek voor de Kerken 1973. Aan de orde komen de acht delen van Zingend Geloven, Tussentijds, de Belgische bundel Zingt Jubilate, de rooms-katholieke bundel Gezangen voor Liturgie, de liedbundel voor de Oud-Katholieke Kerk en het Liedboek voor de Evangelische Broederschap. Ook komen de invoering van een nieuwe psalmberijming en gezangen in de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt, de Nederlands Gereformeerde Kerk en de Christelijk Gereformeerde Kerken aan de orde. Ten slotte besteed ik aandacht aan de twee bundels Eva’s lied en Evangelische Liedbundel van de Vereniging Evangelisatie & Recreatie. Het boek telt 643 pagina’s en bevat veel afbeeldingen in kleur en kost € 39,95 (+ € 7,70 verzendkosten).

Verkrijgbaar via  www.arieeikelboom.nl

Kamiel Cooremans e.a., O song. Vic Nees, portret van een koorcomponist

Uitgeverij Davidsfonds en Koor&Stem, 168 blz. + CD, € 29,95. Te bestellen via www.koorenstem.be

Op 8 maart 2011 vierde de belangrijke Vlaamse koorcomponist Vic Nees zijn 75ste verjaardag. Vic Nees is als koorcomponist, dirigent en jurylid van groot belang voor het koorleven in België. Zijn composities staan op het repertoire van vele koren in en buiten Europa. Nees componeerde ook kerkmuziek: motetten en liederen voor liturgisch gebruik, en grotere werken op religieuze teksten.

Ter ere van de 75^ste verjaardag van Vic Nees stelde Koor&Stem, organisatie voor vocale muziek, een wetenschappelijk verantwoord en boeiend boek samen over de componist. Met teksten en bijdragen van Kamiel Cooremans, Jan Dewilde, Katelijne Theuwissen en Roger Leens. O song bevat bijdragen over zijn leven en werk als componist, zijn activiteiten als dirigent en musicoloog, zijn liefde voor het woord, zijn nationale én internationale uitstraling. De monografie werd aangevuld met een volledige catalogus van zijn werken. Daarbij gevoegd is een compilatie-cd met studio-opnamen uit het VRT-archief waarbij Vic Nees zijn eigen Omroepkoor dirigeert.

Thom Jansen - Boventoon. Belevenissen van een organist die bleef (+ CD)

Uitgave in eigen beheer, 120 blz. + CD, € 20,- (+ porto), te bestellen via email Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien. . Website: www.korthom.com

Thom Jansen schreef dit boekje ter gelegenheid van zijn 40-jarig jubileum als organist/pianist in de Dominicuskerk in Amsterdam. Jansen vertelt zijn levensverhaal met de nadruk op de muzikale belevenissen. Herinneringen aan zijn katholieke opvoeding, aan Bernard Huijbers, avonturen met het Adema-orgel van de Dominicus, zijn vele activiteiten als pianist-begeleider in uiteenlopende muzikale sfere, zijn muzikale vriendschappen etc.

Bij het boekje is een CD gevoegd met 20 tracks liturgische muziek, improvisaties, solo-liederen en orgelwerken, deels reeds eerder op cd verschenen, deels nog niet eerder. Speelduur 74:11. Zie The best of Jansen.

Norbert van der Hulst en Paul van Kruining - 50 Jaar Kathedrale Koorschool Utrecht

Uitgegeven door de Kathedrale Koorschool Utrecht, www.koorschool-utrecht.nl, 80 blz.

Een portret in tekst en beeld van de Kathedrale Koorschool in Utrecht, met een beschrijving van de geschiedenis en interviews met betrokkenen.

De Koorschool is een gewone basisschool, met als toegevoegde waarde het zingen en musiceren. De leerlingen volgen een normaal basisschoolprogramma, maar daarnaast vinden allerlei muzikale activiteiten plaats. Daarbij staan het zingen en de stemvorming centraal. De kinderen worden bovendien in staat gesteld om op school hun instrumentale lessen te volgen. De leerlingen van de twee hoogste groepen maken deel uit van het Kathedrale Koor Utrecht, dat de diensten in de Sint Catharina Kathedraal verzorgt en ook op andere plaatsen geregeld concerten geeft.

Frans Lutters (eindred.) - Klankschilder Albert de Klerk 1917-1998

Uitgave in eigen beheer, ISBN 978-90-9025332-9, verkrijgbaar bij Frans Lutters, email: Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien. . 216 blz., € 20,00 (+ verzendk.)

Boek over organist/componist Albert de Klerk onder eindredactie van Frans Lutters met bijdragen van Gerard Sars ("Levensloop van Albert de Klerk" en "Albert de Klerk en de kunst van de improvisatie"), Brigit de Klerk (fotobiografie), Anton Vernooij (interview met De Klerk uit 1989) en Lourens Stuifbergen (lijst van "Composities van Albert de Klerk").

Dirk Zwart - Boven jezelf uit zingen. Kerkmuzikaal dagboek

Uitgeverij Merweboek, 256 blz., € 10,00. Te bestellen via www.dirkzwart.com

Verslag van kerkmusicus/componist Dirk Zwart van zijn wederwaardigheden en gedachtevorming op kerkmuzikaal gebied dat hij gedurende 2009 bijhield. Te lezen als een zoektocht naar een houding tegenover ontwikkelingen in de kerk en de kerkmuziek die tegelijk kritisch en opbouwend wil zijn. Aan de orde komen o.a. Zwarts werkzaamheden voor de Stichting Nieuwe Kerkmuziek, een vacature bij de NCRV, een zomervakantie in Engeland, een cursus Kerkmuzikaal Beleid, redactiewerk voor Eredienstvaardig en het Nieuwe Liedboek, de eigen kerkmuzikale praktijk, het ontstaan van een aantal nieuwe composities, allerhande lectuur en uiteenlopende gebeurtenissen op het kerkmuzikale erf. Vanaf www.dirkzwart.com is een namenregister bij het boek te downloaden. 

Els Dijkerman en Peter Ouwerkerk - Dit huis zingt! Op zoek naar kerkmuzikale broeiplaatsen

Uitgeverij Boekencentrum, 48 blz., € 4,50

Deeltje 35 in de serie Werkboekjes voor de eredienst, waarin door middel van interviews een aantal kerkmuzikale werkplekken wordt beschreven om de diversiteit van de kerkmuziek te laten zien: een musical in de Nicalaïkerk (Utrecht), de kerkmuzikale praktijk van de Oude Kerk in Amsterdam, kerkmuziek in de Domkerk (Utrecht), Zwolle en Gouda, Aalten en Winterswijk en Houten. Aan het woord komen Ko Zwanenburg, Christiaan Winter, Toon Hagen, Christiaan Ingelse, Gerben Kruisselbrink en Henk de Winter.

Louis van Tongeren (red.) - Liturgie op maat. Vieren in het spanningsveld van eenheid en veelkleurigheid

Uitgeverij Abdij van Berne, Heeswijk, 240 blz., € 20,-

Met bijdragen van Marcel Barnard, Paul Post, Pieter Endedijk, Martin Hoondert, Mattijs Ploeger e.a.

Liturgie is allerminst eenvormig. Liturgie wordt vaak ‘op maat gemaakt’, toegesneden op de situatie en de doelgroep. Er is liturgie voor jongeren en kinderen, liturgie in ziekenhuizen en gevangenissen, liturgie in de stijl van Taizé of Iona, liturgie met een plechtige en formele toon en laagdrempelige vieringen zoals Thomasvieringen en gezinsvieringen. Dit nieuwe deel in de reeks Meander gaat over de veelkleurigheid van de liturgie. Het boek bevat casusbeschrijvingen maar ook reflecties op de spanningsvelden die ontstaan, de relatie tussen kernliturgie en incidentele vormen.

Geloof in Nederland is een 35-delige reeks boekjes in tijdschrift-formaat over allerlei aspecten van het christendom in Nederland in de laatste eeuwen. Geloof in Nederland is voor iedereen die wil weten hoe de kerstening plaatsvond, welke kloosters er ook al weer zijn geweest, hoe een goede gereformeerde kerkdienst er vroeger uitzag, waarom christenen kerstfeest vieren en moslims het suikerfeest, welke heiligen werden vereerd, wat de invloed van het geloof op ziekenzorg was en nog veel meer zaken.

De serie bevat o.a. deeltjes over eredienst (deel 16, auteur: Paul Post) en over geestelijke liederen (deel 24, auteur: Jan Smelik), informatief en prachtig geïllustreerd met o.a. materiaal uit het Catharijneconvent. Zie de website www.geloofinnederland.net, waar de deeltjes ook zijn te bestellen.

Een project van historici van de Vrije Universiteit, Waanders Uitgevers en Museum Catharijneconvent, prijs € 5,95 per deeltje.

Dr. J. Smelik - Eredienstwaardig

Uitgeverij Woord en Wereld (Cahier nr. 80), 112 blz., € 10,50. Te bestellen via Woord en Wereld 

Boekje over liturgie, geschreven naar aanleiding van de liturgische ontwikkelingen in de geref. kerken (vrijgemaakt). Deze kerken besloten tot de invoering van nieuwe orden van dienst, nieuwe formulieren en (heel veel) nieuwe liederen. De één is daar erg blij mee, terwijl het voor de ander een teken is dat de kerken de gereformeerde koers verlaten. Bij alle veranderingen is het belangrijk steeds na te denken over essentiële uitgangspunten voor de liturgie. Wat zegt de Schrift daarover? Wat is wel en wat is niet passend in de kerkdienst? Waar zouden verbeteringen mogelijk zijn in de kerkdiensten? Is het volgen van een kerkelijk jaar wel gereformeerd? Op dit soort vragen gaat dit cahier in. Daarbij wordt niet alleen theoretisch over de eredienst geschreven, maar wordt ook voortdurend verteld wat de theorie concreet betekent voor de liturgische praktijk.